Hapis Cezası Nedir? (TCK 45-49)
Hapis cezası, en genel tanımı ile kişinin suç işlemesi durumunda belirli bir süre boyunca özgürlüğünün kısıtlanarak cezaevinde tutulmasını ifade eden bir ceza türüdür. Hapis cezası Türk Ceza Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde düzenlenmiştir. Türk ceza kanunu kapsamında düzenlendiği üzere hapis cezası türleri ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve süreli hapis cezasıdır. Hapis cezası özgürlüğü kısıtlayıcı bir ceza türüdür. Hapis cezasına hükmedilen kişi mahkeme tarafından belirlenen süre boyunca cezaevinde tutulmaktadır. Belirli bir süre cezaevinde tutulan hükümlü kanunda öngörülen şartlı tahliye veya denetimli serbestlik gibi uygulamalar ile tahliye edilebilmektedir. Ceza infazı sırasında iyi hal gösteren hükümlü için ceza indirimi de söz konusu olabilecektir. Hapis cezasının belirli şartların varlığı halinde cezanın ertelenmesi ya da adli para cezasına çevrilmesi mümkündür. Ayrıca kısa süreli hapis cezaları, belirli durumlarda kamu hizmeti gibi alternatif cezalara da dönüştürülebilmektedir. Hapis cezası ile suç işleyen kişinin işlediği suçtan dolayı cezalandırılarak adaletin sağlanması amaçlanmaktadır. Aynı zamanda diğer bireyeler içinde caydırıcı bir etkiye sahiptir. Hapis cezası, bireysel ve toplumsal açıdan önemli sonuçlar doğuran bir yaptırım olmakla birlikte infazı hukuk kurallarına uygun şekilde gerçekleştirilmektedir.
Hapis Cezasının Türleri Nelerdir?
Hapis cezasının türleri TCK 46. Madde de düzenlenmiştir. TCK madde 46’ya göre ‘’hapis cezaları şunlardır;
- Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası,
- Müebbet hapis cezası,
- Süreli hapis cezası.’’
Kanunda görüldüğü üzere hapis cezaları suçun ağırlığına göre farklı türlere ayrılmakta olup her biri farklı infaz koşullarına sahiptir.
Ağırlaştırılmış Müebbet Hapis Cezası
Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen en ağır hapis cezası türüdür. TCK 47. Madde de ‘’ Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası hükümlünün hayatı boyunca devam eder, kanun ve tüzükte belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre çektirilir.’’ Şeklinde düzenlenmiştir. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, yüksek güvenlikli kapalı ceza infaz kurumlarında(CGTİK 9 )Yüksek güvenlikli kapalı ceza infaz kurumları, iç ve dış güvenlik görevlilerine sahip, firara karşı teknik, mekanik, elektronik ve fizikî engellerle donatılmış, oda ve koridor kapıları sürekli kapalı tutulan, ancak mevzuatın belirttiği hâllerde aynı oda dışındaki hükümlüler arasında ve dış çevre ile temasların geçerli olduğu sıkı güvenlik rejimine tâbi hükümlülerin bir veya üç kişilik odalarda barındırıldıkları tesislerdir. Bu kurumlarda bireysel veya grup hâlinde iyileştirme yöntemleri uygulanır. CGTİK 25 ‘de gösterilen şekilde infaz edilecektir. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası ömür boyu cezaevinde kalma esasına dayanmaktadır. Bu husus TCK 48. Maddede ‘’ müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam eder’’ hüküm altına alınmıştır. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasında şartlı tahliye hükümleri uygulanması için en az 30 yıl hapis yatılması gerekmektedir. Genel af çıkarılması durumunda Meclis kararı ile ceza süresi azaltılabilir ya da kaldırılabilmektedir. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası en ağır suçlar için uygulanmaktadır. Bu suçlara örnek olarak;
- Devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozma (TCK 302)
- Cumhurbaşkanına suikast (TCK 310)
- Anayasal düzeni zorla değiştirmeye teşebbüs (TCK 309)
- Terör suçları kapsamında bazı eylemler
- Kasten öldürme (nitelikli hâller)
- Soykırım ve insanlığa karşı suçlar
Verilebilmektedir. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, en ağır ceza türüdür. Hükümlüler çok sınırlı haklar çerçevesinde hayatlarının geri kalanını cezaevinde geçirmektedir.
Müebbet Hapis Cezası
Müebbet hapis cezası, bir kişinin hayatı boyunca cezaevinde kalmasını öngören en ağır cezalardan biridir. Müebbet hapis cezası TCK 48. Maddede ‘’ Müebbet hapis cezası, hükümlünün hayatı boyunca devam eder.’’ Şeklinde düzenlenmiştir. Müebbet hapis cezası alan hükümlünün koşullu salıverilme uygulamasından yararlanabilmesi CGTİK 107/1 maddesinde Koşullu salıverilmeden yararlanabilmek için mahkûmun kurumdaki infaz süresini iyi hâlli olarak geçirmesi gerekir. Düzenlenmiştir. İlgili kanun maddesi uyarınca infaz süresini iyi halli geçirmesi ve aynı kanun maddesinin devamında düzenlendiği üzere müebbet hapis cezasına mahkûm edilmiş olanlar 24 yılını cezaevinde geçirmek zorundadır. Müebbet hapis cezası ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına nazaran daha hafif infaz koşullarına tabidir. Müebbet hapis cezasına hükmedilen kişiler yüksek güvenlikli ceza infaz kurumlarında tutulmaktadır. Koğuş sisteminde kalabilmektedirler. Günlük havalandırma süreleri daha uzundur. Düzenli olarak ziyaretçi kabul etme ve telefon ile görüşme hakları daha geniştir. Çalışma ve eğitim programlarına katılabilme hakları bulunmaktadır. Müebbet hapis cezası ağır suçlar için uygulanmaktadır. Bu suçlara örnek olarak;
- Kasten öldürme (TCK 81)
- Devlet güvenliğine karşı suçlar (bazı hâllerde)
- İnsanlığa karşı suçlar (bazı durumlarda)
- Uyuşturucu kaçakçılığı (ağır nitelikli hâllerde)
Verilebilmektedir. Müebbet hapis cezasında şartlı tahliye imkânı bulunması ve infaz koşullarının ağırlaştırılmış müebbette göre daha hafif olması her iki ceza türünü birbirinden ayırıcı özelliktir.
Süreli Hapis Cezası
Süreli hapis cezası, belirli bir yıl veya ay süresince uygulanan hapis cezasıdır. Süreli hapis cezası TCK 49. Maddede ‘’Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde bir aydan az, yirmi yıldan fazla olamaz.’’ Şeklinde düzenlenmiştir. Süreli hapis cezası uzun süreli ve kısa süreli olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. TCK madde 49/2 ‘de ‘’ hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, kısa süreli hapis cezasıdır’’ denilerek ayrım yapılmıştır. Bu ayrım kısa süreli hapis cezalarında seçenek yaptırımların uygulanmasından kaynaklanmaktadır. Kısa süreli hapis cezasına seçenek olarak uygulanacak yaptırımlar TCK 50’1. Maddesinde düzenlenmiştir. TCK madde5/1’e göre; (1) Kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre;
- a) Adlî para cezasına,
- b) Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesine,
- c) En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkânı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmeye,
- d) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanmaya,
- e) Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınmasına, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanmaya,
- f) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya, çevrilebilmektedir. Kısa süreli hapis cezası yerine uygulanacak olan yaptırımlardan sadece bir tanesi uygulanabilecektir.
Süreli hapis cezaları belirli bir süre için uygulanmakta olup ömür boyu sürmemektedir. En az 1 ay en fazla 20 yıl olmaktadır. Şartlı tahliye, denetimli serbestlik gibi infaz düzenlemeleri uygulanabilmektedir. Süreli hapis cezasına hükmedilen kişiler infaz yasasına uygun şekilde cezalarını tamamlamaktadır. Ceza süresine bağlı olarak farklı cezaevlerinde tutulabilmektedirler. Belirli koşulların sağlanması halinde şartlı tahliye ve erken çıkma imkânı bulunabilmektedir. Denetimli serbestlik kapsamında cezanın belirli bir kısmını dışarıda geçirebilmektedir. Süreli hapis cezalarında hükümlünün cezasının 2/3’ünü tamamladıktan sonra şartlı tahliye olması mümkündür. Genel af veya özel af gibi durumlarda ceza indirimi veya cezanın tamamen kaldırılması durumu olabilmektedir. Süreli hapis cezaları genellikle daha hafif veya orta derecede ağır suçlar için uygulanmaktadır. Bu suçlara örnek olarak;
- Dolandırıcılık (TCK 157-158)
- Hırsızlık (TCK 141-142)
- Uyuşturucu kullanma veya bulundurma (TCK 191)
- Trafik kazası sonucu taksirle ölüme neden olma (TCK 85)
- Basit yaralama (TCK 86)
Verilebilmektedir. Bu suçlar kapsamında 1 yıl veya daha az süreli hapis cezasına çarptırılan hükümlü alternatif ceza, şartlı tahliye ve denetimli serbestlik gibi haklardan yararlanabilecektir. Daha detaylı bilgi için Bursa Avukat sayfamızı ziyaret edin.